🔘شبهه: محاسبات عجیب!
🧮 ملحدین می‌گویند: «چرا در بعضی مواقع، جمع سهم وارثان در صورت و مخرج کسر با هم متفاوت می‌شود؛ یعنی بر فرض مثال:
اگر مردی فوت کند و از او سه دختر و دو والد (پدر و مادر) و یک همسر باقی بماند؛ دختران ۲/۳ سهم – بر اساس آیهٔ ١١ از سوره نساء – و والدها در مجموع ۱/۳ (هر کدام ۱/۶) سهم – بر اساس آیهٔ ۱۱ از سوره نساء – و همسر ۱/۸ سهم را – بر اساس آیهٔ ۱۲ از سوره نساء – از ارث دریافت می‌کنند. با این حساب، مجموع این سهام دریافتی از میزان ارث بیشتر می‌شود.
۲/۳+۱/۳+۱/۸=۲۷/۲۴
صورت کسر ۲۷ و مخرج آن ۲۴ شده است!
✅ جواب شبهه از طریق «عول»:
اصل کلمهٔ «عول» در لغت، بر زیادی و ارتفاع [۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵] یا زیادی صورت کسر بر مخرج، یا زیادبودن مجموعهٔ سهام از اصل ترکه دلالت دارد. قاطبهٔ مذاهب اربعه – حنفیه [۱۶] و مالکیه [۱۷] و شافعیه [۱۸] و حنابله [۱۹] – بر قولِ عول هستند. در این روش، با یک تناسب سادهٔ ریاضی، مقدار مخرج را «عول (= افزایش)» می‌دهند تا صورت و مخرج یکسان شود و بدین ترتیب، تمام استثنائات تقسیم میراث را به‌راحتی مشخص و با توجه سهم‌الارث، اضافهٔ آن را به‌صورت متعادل و عادلانه بین تمام ورثه تقسیم کنند. در مثال بالا مقدار «عول»، عدد ۳ است که از طریق تفاضل (تفریق، منها) به دست میآید؛ زیرا داریم:
صورت کسر: ۲۷ و مخرج آن: ۲۴ و عول: ۳=۲۴-۲۷.
☑️ تعیین سهام ارث در این حالت مفروض:
❓دختران از هر ۳ سهم، ۲ سهم می‌برند؛ حال از ۲۴ سهم، چند سهم می‌برند؟
✅ ۱۶ سهم [ ۱۶ = ؟ ««« ۳÷ (۲۴×۲) = ؟ ««« ۲۴/؟ =۲/۳]
یک تناسب ساده که دانش‌آموزان ابتدائی هم آن را می‌دانند.
❓والدها در مجموع از هر ۳ سهم، ۱ سهم می‌برند؛ حال از ۲۴ سهم، چند سهم می‌برند؟
✅ ۸ سهم [۸ = ؟ ««« ۳÷(۲۴×۱) = ؟ ««« ۲۴/؟ = ۱/۳]
❓همسر از هر ۸ سهم، ۱ سهم می‌برند؛ حال از ۲۴ سهم چند سهم می‌برند؟
✅ ۳ سهم [ ۳ = ؟ ««« ۸÷(۲۴×۱) = ؟ ««« ۲۴/؟ = ۱/۸].
سهم دختران: ۱۶ و سهم والدها: ۸ و سهم همسر: ۳ است. مجموع همهٔ آن‌ها ۲۷ می‌شود.
ادامه:
▪️میزان سهم‌الارث بر ۲۷ تقسیم می‌شود. مبنای آن، معیار تعیین‌شده در دستور الله متعال است: دختران(۲/۳ارث): ۱۶ سهم و والدها(۱/۳ ارث): ۸ سهم و همسر(۱/۸ ارث): ۳ سهم می‌باشد.
▪️اگر بخواهیم سهم هر فرد را نیز متناسب کنیم، همهٔ اعداد به دست‌آمده در سه ضرب می‌شود.
۱: سهم دختران: ۴۸ = ۳×۱۶
۲: سهم والدها: ۲۴ = ۳×۸
۳: سهم همسر: ۹ = ۳×۳
جمع همهٔ آن‌ها، ۸۱ می‌شود.
🧮 پس اگر سهم کُل را ۸۱ در نظر بگیریم: سهم دختران در مجموع ۴۸ سهم و سهم هرکدام از آن‌ها، ۱۶ خواهد بود. سهم والدها در مجموع، ۲۴ سهم و سهم هر کدام از آن‌ها، ۱۲ خواهد بود. سهم همسر نیز، ۹ می‌باشد.
به‌عبارتی، عدد «عول» به نسبت تعداد ورثه افزایش یافت تا اعداد به‌دست‌آمده نیز بدون ممیز و اعشار باشد.
🔹پس با این اصل فقهی که مورد اتفاق قاطبهٔ مذاهب اربعه است، می‌توان همهٔ اعداد را بدون هیچ کم‌وزیادی متناسب و صورت و مخرج کسر را با توجه به مقدار ترکه به نسبت مساوی و دقیق یکسان کرد؛ در نتیجه برای انسان‌های عالم و عاقل هیچ شبهه‌‌ای وجود ندارد. ملحدین نیز یا یک تناسب سادهٔ ریاضی را نمی‌دانند و یا جاهل هستند و یا اینکه مردم را جاهل می‌دانند و تصور می‌کنند که آن‌ها یک تناسب ساده و کودکانه را برای حلّ مسئله با مبنا قراردادن مقدار عددی ماترک در قرآن مجید نمی‌دانند!
📌 توجه داشته باشید تمام اعداد با توجه به مقدار تقسیم ترکه ( ۱/۸؛ ۲/۳؛ ۱/۳) در قرآن مجید و «عول» آن‌ها نیز با توجه به این اعداد متناسب شده‌اند و به هیچ‌کدام از ورثه ظلمی نمی‌شود.
📌 توجه داشته باشید تمام اعداد با توجه به مقدار تقسیم ترکه ( ۱/۸؛ ۲/۳؛ ۱/۳) در قرآن مجید و «عول» آن‌ها نیز با توجه به این اعداد متناسب شده‌اند و به هیچ‌کدام از ورثه ظلمی نمی‌شود.
🏷 توجه بسیار مهم:
اعداد مربوط به ترکه در قرآن مجید به‌تنهایی، یک عدد و یک درصد خاص هستند، اما در کنار اعداد دیگر و بخاطر تأثیرپذیری از همدیگر، به اعداد دیگری تبدیل می‌شوند.
🔸سهم زن از اموال مرد درصورتی‌که بچه داشته باشد، ۱/۸ و اگر بچه نداشته باشد، ۱/۴ است و سهم مرد از اموال زن درصورتی‌که بچه داشته باشد، ۱/۴ است و اگر بچه نداشته باشد، ۱/۲ است. سهم پدربزرگ و مادربزرگ گاهی ۱/۶ و گاهی ۱/۳ و گاهی… است؛ اما همین افراد اگر با ترکیب‌های متفاوت در کنار هم قرار بگیرند، مقدار سهم ماترکشان تغییر می‌کند.
📎مثال۱: اگر مردی فوت شود و یک زن و سه دختر و دو پسر داشته باشد؛
سهم زن ۱/۸ و سهم هر دختر ۱/۲ سهم هر پسر خواهد بود و یا سهم هر پسر دو برابر هر دختر خواهد بود.
☑️ کل ترکه را به ۸ قسمت تقسیم می‌کنیم:
سهم مادر (۱/۸)
سهم دخترها (۳/۸) و برای هرکدام از آن‌ها (۱/۸)
سهم پسرها (۴/۸) و برای هرکدام از آن‌ها (۲/۸)
▫️ توجه کنید در این مثال، سهم هر دختر برابر سهم مادر شد.
📎مثال۲: اگر مردی فوت شود و یک زن و چهار دختر و پنج پسر داشته باشد؛
سهم زن ۱/۸ و سهم هر دختر ۱/۲ سهم هر پسر خواهد بود و یا سهم هر پسر دو برابر هر دختر خواهد بود.
☑️ کل ترکه را به ۱۶ قسمت تقسیم می‌کنیم:
سهم مادر (۲/۱۶)
سهم پسرها (۱۰/۱۶) سهم هر پسر (۲/۱۶)
سهم دخترها (۴/۱۶) سهم هر دختر (۱/۱۶)
▫️توجه کنید سهم هر پسر دقیقاً برابر سهم مادر شد و سهم هر دختر نصف سهم مادر شد؛ در حالی که در مثال قبل سهم دختر و مادر یکسان بود.
و هزاران مثال دیگر…
والسلام علیکم ورحمة الله وبرکاته
محمّد عزیز فتحی؛ ۲۵ذی‌القعده۱۴۴۱ هجری‌قمری؛ ۲۶تیر۱۳۹۹ هجری‌شمسی؛ سنندج
📚منابع:
[۱] كتاب العين، ج۲، ص۲۴۸، ذیل کلمهٔ «عول».
[۲] تهذيب اللغة، ج۳، ص۱۲۴، ذیل کلمهٔ «عول».
[۳] المحيط في اللغة، ج۲، ص۱۵۶، ذیل کلمهٔ «عول».
[۴] الصحاح، ج۵، ص۱۷۷۶تا۱۷۷۸، ذیل کلمهٔ «عول».
[۵] شمس‌العلوم، ج۱، ص۶۵۲، ذیل کلمهٔ «باهل».
[۶] همان، ج۷، ص۴۸۳۱، ذیل کلمهٔ «عال».
[۷] همان، ج۱۲، ص۲۲۲، ذیل عنوان «الميراث».
[۸] النهاية في غريب الحديث و الأثر، ج۳، ص۳۲۱، ذیل کلمهٔ «عول».
[۹] معجم البلدان، ج۴، ص۱۶۶، ذیل کلمهٔ «عول».
[۱۰] لسان العرب، ج۱۱، ص۴۸۱تا۴۸۴، ذیل کلمهٔ «عول».
[۱۱] قاموس قرآن، ج۵، ص۶۹، ذیل کلمهٔ «عول».
[۱۲] لسان اللسان، ج۲، ص۲۴۲و۲۴۳، ذیل کلمهٔ «عول».
[۱۳] النهاية فی الغريب، ابن الأثير، ج۳، ص۳۲۱.
[۱۴] مختار الصحاح، زين الدين الرازی، ص۲۲۱.
[۱۵] تحرير ألفاظ التنبيه، النووی، ص۲۴۷.
[۱۶] الجصاص، أحکام القرآن، ج۳، ص۲۲.
[۱۷] الدردیر، الشرح الکبیر، ج۴، ص۴۷۱.
[۱۸] الشربیني، مغني المحتاج، ج۳، ص۳۲؛ الدمیاطي، إعانة الطالبین، ج۳، ص۲۴۲.
[۱۹] ابن قدامة، المغني، ج۹، ص۲۸.