بدیع‌الزمان ابوالعزبن‌اسماعیل بن رزاز جَزَری (درگذشتهٔ ۶۰۲ ه.ق.) – ۸۰۰ سال پیش – دست به ابداعات خارق‌العاده‌ای زد.
📚 فعالیت‌های نگارشی او:
بدیع‌الزمان جزری کُرد، کتاب خود را به زبان عربی نوشته و آن را «الجامع بین العلم والعمل النافع فی صناعة الحیل» نام گذاشته است. این کتاب با عنوان «دانستنی‌هایی در رابطه با سازواره‌های هوشمند»، به فارسی ترجمه شده است.
جزری در این کتاب، طرز ساخت‌وکار ۵۰ دستگاه را که خود ساخته و به کار برده است، تشریح می‌کند. این دستگاه‌ها شامل ساعت‌های آبی و شمعی، ظرف‌ها و فواره‌های خودکار، وسایل آب‌رسانی از نهر و چاه، ابزار خودکار نواختن نی و دیگر وسایل از جمله، قفل رمزی و قفل کلون‌دار و ابزار هندسی است.
او کتاب خود را در شش بخش زیر تألیف کرده است:
📂 بخش اول: طرز ساختن ساعت‌هایی که با آن‌ها گذشت ساعت‌های مستوی و زمانی با آب و شمع معلوم می‌شود.
🕰 ساعت بنکام؛ ساعت آبی طبال‌ها؛ ساعت آبی قایق؛ ساعت آبی فیل؛ ساعت آبی جام؛ ساعت آبی طاووس‌ها؛ ساعت شمشیرزن؛ ساعت منشی؛ ساعت میمون؛ ساعت درها
📂 بخش دوم: ساختن ظرف‌ها و مجسمه‌های مناسب مجالس شربت‌خوری
آدمکی که در دستش یک جام و یک صراحی قرار دارد، از صراحی به درون جام شربت می‌ریزد و آن را می‌نوشد و… .این بخش، مجموعا شامل ده دستگاه است.
📂 بخش سوم: ساختن آفتابه‌ها، تشت‌ها و مانند آن‌ها.
در این بخش، طرز ساخت و کار ده دستگاه آمده است.
📂 بخش چهارم: فواره‌هایی که در فاصله‌های زمانی معین، تغییر شکل می‌دهند و طرز کار نی دایمی
⛲️ فواره‌ای که دو کفه دارد و پس از فاصلهٔ زمانی معین، تغییر شکل می‌دهد؛ دو فواره با دو کفه و یک لوله با چهار خروجی؛ فواره‌ای با دوئ شناور که تغییر شکل می‌دهد؛ دو فواره با دو شناور؛ فواره‌ی طرحدار که در فاصله‌های زمانی معین تغییر شکل می‌دهد؛ فواره‌ای با دو کفه که در فاصله‌های زمانی معین تغییر شکل می‌دهد؛ ابزار نی‌زنی دایمی با استفاده از دو گوی؛ ابزار نی‌زنی دایمی با استفاده از دو کفه؛ ابزاری با یک ترازو برای نی‌زنی دایمی؛ ابزاری با دو شناور برای نی‌زنی دایمی.
📂 بخش پنجم: دستگاه‌هایی که آب را از آبگیر، چاه کم‌عمق و رود جاری بالا می‌آورند.
دستگاهی که با استفاده از چهارپایی که بازویی را می‌چرخاند، آب را از یک آبگیر به مکانی مرتفع می‌رساند؛ دستگاهی است که با استفاده از چهارپایی که آن را می‌چرخاند، آب را از یک آبگیر یا چاه بالا می‌آورد؛ آبگیری که ستونی توخالی در وسطش است و قرصی روی آن ستون قرار دارد و روی قرص، مجسمه‌ی گاوی است که چرخی را می‌چرخاند و چرخ آب را از آبگیر حدود ده وجب بالا می‌آورد؛ دستگاهی که آب را از چاه بالا می‌آورد؛ دستگاهی که آب را با استفاده از یک چرخ حدود بیست ذراع از آب روان بالا می‌آورد.
📂 بخش ششم: در موضوع‌های گوناگون است و دستگاه‌های آن شبیه هم نیستند.
⚙️ نوآوری‌های او:
الجزری نخستین ربات قابل‌برنامه‌ریزی انسان‌نما را در اواخر عمرش ساخت و به این علت، به‌عنوان «پدر علم مهندسی رباتیک جهان» شناخته می‌شود. اختراع او، یک قایق آبی بود که در آن چهار نوازندهٔ مصنوعی موسیقی برای مراسم و برنامه‌های جشن سلطنتی، آهنگ می‌نواختند و حاضران را سرگرم می‌کردند، سازها به صورت هیدرولیک و با کمک آب برنامه‌ریزی می‌شود.
جزری چند ابزار و دستگاه مکانیکی و هیدرولیکی، مثل موتورهای بخار و موتوربایسکل‌های درون‌سوز و میل‌لنگ را طراحی کرده و ساخته بود؛ به‌طوری‌که حتی امروزه هم تأثیر نوآوری‌های او بر علم مکانیک قابل مشاهده است.
💻 منابع:
https://muslimheritage.com/overview-on-al-jazari-and-his-mechanical-devices/
https://muslimheritage.com/al-jazari-castle-water-clock/
📲 برگرفته از: کانال تلگرامی «تاریخ و تمدن طلایی اسلام»